Verdronken landschap

Of de legendarische stad Atlantis ooit heeft bestaan is het onderwerp
van vele boeken en romans, de waarheid zullen we waarschijnlijk nooit
weten. Maar de chinezen doen hun best om hun eigen versie van deze
legende te creëereen. In de afgelopen jaren is hier een gebied onder
water gezet met daarin honderdduizenden huizen, fabrieken, straten,
pleinen en landerijen. Een gebied waar voorheen 1,4 miljoen mensen
leefden, werkten en woonden. Dat Chinese Atlantis gaat nu schuil onder
tientallen meters water. In de afgelopen dagen zijn wij over dit
gebied gevaren tijdens een cruise op de Yangtze rivier.

De drieklovendam is de reden van deze bizarre geschiedenis. Al bijna
een eeuw lang wordt er in china gepraat over de mogelijkheid om een
dam te bouwen om daarmee de gevaarlijke Yangtze rivier te temmen zodat
de scheepvaart veiliger langs kan varen en overstromingen onmogelijk
worden. En niet minder belangrijk, via dit gigantische project kan er
enorm veel electriciteit worden opgewekt die de altijd groeiende
Chinese industrie goed kan gebruiken.

De communistische partij is niet wars van grote projecten (megalomaan
is misschien een beter woord) en nam de planning ter hand. Het zou de
grootste dam ter wereld worden, met enorme generatoren die veel
electriciteit konden opwekken. Genoeg reden voor feest en hoera, maar
temidden van al dat enthousiastme was er ook kritiek.

In het gebied dat de dam onder water zou zetten woonden veel mensen,
waar moesten ze heen?
Er waren veel culturele schatten, waar zouden die blijven?
Het landschap van de rivier bestond uit de beroemde drie-kloven,
zouden die verloren gaan?
En de vis die elk jaar migreerde tussen de zee en de paaigronden
stroomopwaarts, wat zou daarmee gebeuren?
Bovendien staat de Jangtze erom bekend dat het een rivier is die veel
slib en modder meevoert en daarom zo bruin is, zou het reservoir
achter de dam zo niet een gigantische modderbak worden?

Kritiek genoeg en zowel van lokale mensen als van Internationale
organisaties, maar de Chinese overheid stoomde door.
Lokale kritiek was het makkelijkst te bestrijden, die werd verboden.
De internationale kritiek werd genegeerd.

Een aantal jaar geleden woonde de Amerikaanse leraar Peter Hessler
twee jaar in China in het gebied rondom de Yangtze rivier. Hij schreef
een veelgeprezen boek River town waarin zowel de grote voordelen van
de dam (want die zijn er zeker) als de grote nadelen genoemd worden.
Vaak vanuit de mond van de lokale mensen. Dat boek werd prompt
verboden. Als de communistische eenpartijstaat een besluit heeft
genomen dan zit men immers niet te wachten op kritiek.

En over deze rivier varen dagelijks honderden of duizenden boten,
waarvan een klein deel bestaat uit cruiseschepen. Deze schepen varen
vooral een vaste route van bijna 700 kilometer tussen de
miljoenensteden Yichang en Chongqing. De schepen komen in soorten en
maten, de snelste optie is de hydrofoor die in een dag de complete
afstand aflegt. Dan zijn er de Chinese cruiseschepen die goedkoop
zijn, maar dan ook service bieden van een bijpassende klasse en er
zijn de luxe Amerikaanse cruiseschepen die bedoeld zijn voor de
westerse luxedieren of de elite van china. Wij besloten de laatste
variant te nemen en gelukkig konden we een last-minute boeken die het
ook nog haalbaar maakte voor ons backpackers budget.

Op maandagavond rond 20.00 uur waren we vertrokken uit Nanjing en na
een treinreis van ongeveer twintig uur kwamen we rond 16.00 uur aan in
Yichang. Een stad met vier miljoen mensen die desondanks bekend staat
als een stad waar niets te beleven is en die je gerust kunt overslaan.
's Avonds gingen we naar ons cruiseschip: de Victoria Rose. Het was
een middelgroot schip met vier niveaus. Wij verbleven in een mooie hut
op de tweede verdieping en daarmee waren we snel bij de uitkijkdekken
op de derde (binnen) en vierde etage (buiten). De hoogtepunten tijdens
het varen beloofden de drie kloven te zijn. De Yangtze rivier stroomt
in deze regio door een berggebied en de rivier heeft in de loop der
tijd een kloof uitgesleten waardoor je als het ware tussen twee
bergmuren heenvaart.

Na een heerlijke nachtrust op de dikste matrassen die we de afgelopen
tien weken zijn tegengekomen, begonnen we de dag met een
westers/Chinees ontbijt en ondertussen voer het schip richting de
drieklovendam.

Na het ontbijt zagen we hem in de verte opdoemen. Wij kwamen
stroomafwaarts aangevaren en de hoogte was indrukwekkend. Vooral
gigantisch was echter de breedte. Dit is dan ook met 2,3 kilometer de
breedste dam ter wereld. We gingen van boord en met een bus werden we
naar de dam gebracht om dit staaltje van Chinese techniek te
bewonderen.
Het meest indrukwekkend was het echter toen we door de sluizen gingen
die bij de dam horen. Via vier niveaus van ongeveer 40 meter
hoogteverschil elk werd ons schip in ruim drie uur omhooggetild. Dan
voel je je erg klein.

Ondertussen hadden we kennis gemaakt met enkele medepassagiers: een
groep gepensioneerde Denen, een ouder Brits echtpaar (tegen de 80 en
dan nog reizen, wij hopen ook zo oud te worden), een Spaans stel van
onze leeftijd en een Australisch vriendinnenclubje dat samen op reis
was. Verder nog een flinke groep indonesische toeristen en de andere
helft Chinezen. Met die laatste groepen konden we echter door het
taalverschil moeizaam contact hebben. (Wel werd er op een middag een
interculturele dialoog georganiseerd met een tolk erbij. Fascinerende
gesprekken waren dat.)

Het was een gezellige groep bij elkaar en bij zo'n cruise eet je
samen, doe je de excursies samen en ga je samen naar de vele, vele
activiteiten die georganiseerd worden en we leerden deze diverse groep
dus redelijk kennen. Bijzonder vond ik overigens dat ik later hoorde
dat deze schepen vijf jaar geleden nog onbetaalbaar waren voor
chinezen en nu was de helft van de gasten al Chinees: voorbeeld van
hoe snel de ontwikkeling gaat.)

Het landschap was werkelijk schitterend, de sfeer was goed en het was
grappig om voor het eerst in ons leven zo'n cruise te ervaren. We
hadden weer eens de kans om enkele chinezen van dichtbij te bekijken
en om ons te vermaken om enkele dames die waarschijnlijk wel 1000
foto's van elkaar maakten in de meest bevallige poses en met elke keer
andere kledingcombinaties. Hoe groot moeten hun kledingkoffers zijn,
vroegen we ons af.

Wat echter veruit de meeste indruk maakte waren de schoonheid van het
landschap, de intensiteit van de (cement)industrie en de overal
aanwezige gevolgen van de bouw van de dam

Het water is door de dam zo'n 110 meter gestegen. Al dat water is niet
in een meer terecht gekomen (deels wel), maar heeft vooral gezorgd dat
de hele bovenstroom van de rivier een stuk hoger is komen te liggen.
De hele route tot aan Chongqing is het waterniveau van de rivier
tientallen meters gestegen.
De drie kloven zijn daardoor overal een stuk minder hoog geworden (er
ligt nu immers nog ongeveer honderd meter onder de waterlijn die
anders ook boven de rivier uittorende), maar veel ingrijpender zijn de
gevolgen voor de mensen langs de rivier.

Overal langs de rivier staan nieuwe witte steden volgebouwd met
flatgebouwen en appartementencomplexen. Op het eerste gezicht valt er
niets op, totdat je beseft dat al deze steden en stadjes compleet
nieuw zijn. Tien jaar geleden was dat land nog onbebouwd
heuvellandschap en nu staan er langs het hele stroomgebied steden van
honderdduizenden mensen. De inwoners moesten gedwongen verhuizen omdat
hun oude huizen en steden onder water zijn verdwenen. Daar voeren wij
nu overheen.

Sommige delen stonden nog niet onder water. Daar zagen we nog de
restanten van funderingen, kleine muurtjes of resten van straten.
Hoewel bijna alles gesloopt was en veel is hergebruikt voor de nieuwe
stad was nog altijd het gebied zichtbaar waar al honderden jaren een
Chinese stad gestaan had. Langs de heuvels volgen we met onze ogen een
weg die zich naar beneden slingert en plotseling in het water
verdwijnt. Voorheen had die weg misschien nog een bestemming, maar nu
is er alleen het wassende water van de rivier.

Aankomende november bereikt het water definitief het hoogste punt.
Overal stonden borden met 175 meter triomfantelijk opgesteld: het
hoogste punt. Maar vlak onder een van die borden zagen we nog een
boertje voor de laatste keer zijn land bewerken. Zijn landerijen die
vroeger vast zaten aan het vasteland, waren nu een eiland en over een
aantal maanden was alles verdwenen. Toch was hij aan het ploegen.
Misschien nog een laatste oogst en dan zit er niets anders op dan
terug te gaan naar zijn appartement in de nieuwe stad. Ik vraag me af
of hij die 175 meter waterhoogte ook als een victorie voor het Chinees
socialisme zag.....

Als we het onderweg vragen aan de gidsen wat ze van dit alles vinden
(noodgedwongen moeten we ons met hen redden want verder spreekt
niemand engels) dan lijkt het alsof we naar een Chinese propagandafilm
kijken. 'Er zijn overstromingen geweest die 25 miljard dollar schade
hebben opgeleverd. De dam kost ook zoiets en voorkomt de
overstromingen. Dan snapt u toch wel dat de dam een goede beslissing
is?!' En een ander: 'in de oude stad woonde ik in een appartement met
mijn ouders en grootouders van 70m2, nu woon ik met alleen mijn ouders
in 120m2. Dan snapt u toch wel hoe blij ik ben?'
Voor jongeren geldt dit waarschijnlijk ook wel. Die geven niet veel om
de oude gebouwen en erfgoed, maar kijken naar de toekomst en hoe ze
het beter krijgen. En voor hen wordt het leven inderdaad elke dag
beter. Maar als we tijdens een van de excursies de lokale dragers
zien, die toeristen op draagstoelen langs de bezienswaardigheden
willen dragen. dan vertelt een gids wel dat het vaak boeren zijn die
hun land zijn kwijtgeraakt en verder geen werk kunnen vinden. Nu lopen
ze dus noodgedwongen te slepen met toeristen. Zijn deze mensen ook zo
blij?

En hoewel het niet zo belangrijk is als het menselijk leed, zijn de
historische schatten nu wel verloren of vervalst. Oude inscripties
zijn losgehakt en elders opgehangen, oude graven die in de bergwand
zijn gemaakt staan nu onder water en enkele tempels moesten afgebroken
en herbouwd worden. De heilige geestenstad Fengdu is er weliswaar nog
omdat de stad op de heuveltop ligt, maar de echte stad Fengdu is nu
verplaatst en daarmee wordt de eeuwenoude geestenstad nu een soort
dinsneyland. Al het echte leven is immers weg. Verplaatst naar de
overkant.

Veel vissen die jaarlijks stroomopwaarts trokken zijn uitgestorven.
(Volgens een gids jammer voor de chinezen omdat ze bijvoorbeeld de
lokale rivierdolfijn zo lekker vonden.) En enkele anderen worden nu
vlak voor de dam opgevist zodat ze in gevangenschap kunnen
paaien/paren en dan weer losgelaten. Het slib vult ondertussen het
reservoir al beloven de ingenieurs dat ze een antwoord hebben op dit
probleem.

Maar anderzijds: geen overstromingen meer, de dam levert 3% van het
stroomgebruik van China op en schepen kunnen hoger stroomopwaarts
komen dan ooit tevoren.

Temidden van al deze indrukken zijn we helemaal tot rust gekomen in
dit luxe oord. En bovendien werden we elke avond vermaakt: een Chinese
modeshow, cabaret, een Chinese cultuuravond en overdag excursies
(vooral die met de kleine motorbootjes langs de kleine kloven in een
zijrivier was een hoogtepunt), een Chinese kookcursus, een
schildercursus, een stoomcursus Chinees en meer van dat alles. Maar
ook erg lekker was het om samen een potje te shitheaden
(backpackerskaartspel) en een aantal goede boeken te lezen.

Terwijl ik dit typ vaart het schip zijn laatste kilometers. Langs ons
trekt het eindeloze landschap van china. Lydia leest het
indrukwekkende boek 'Is dit een mens' van Primo Levi over Auschwitz en
ik ben bezig met een boek van Geert Mak over Amsterdam, een
theologisch boekje en een politicologisch boek over tribunalen en
waarheidcommissies. Beter kan toch niet!

Nog enkele uren en dan zijn we in onze voorlopige eindbestemming
Chongqing. Een miljoenenstad is misschien te weinig eer voor deze
stad. Met ongeveer 35 miljoen inwoners is de grootstad Chongqing
namelijk de grootste stad op aarde!
We blijven hier tot en met maandag en 's avonds vliegen we naar Xi'an.

We kijken uit naar de laatste weken, maar in alle eerlijkheid krijgen
we ook steeds meer zin om weer naar huis te gaan.

( PS. Over die status van grootste stad ter wereld van Chongqing doen
overigens verschillende verhalen de rond. Het hangt er nogal vanaf hoe
je telt. Maar groot is de stad zeker: een megapolis.)